آسبادهای بادی نشتیفان یکی از مجموعه های تاریخی و گردشگری مهم خواف در شهرستان نشتیفان میباشد، که یکی از بزرگ‌ترین و قدیمی‌ترین مجموعه در آسبادهای جهان به شمار می‌آیند وهرساله گردشگران زیادی از این مجموعه بازدید میکنند.در ادامه با مقاله آسبادهای بادی نشتیفان در وبلاگ گردشگری های هتل همراه ما باشید.
شهر نشتیفان خواف
نشتیفان خواف یکی از شهرهای استان خراسان رضوی در شرق ایران است. شهرستان نشتیفان درحاشیه جاده قاین در ۳ کیلومتری جاده تایباد تربت حیدریه ۸ کیلومتری جنوب غربی سنگان واقع شده‌است.شهر نشتیفان در استان خراسان رضوی و در جنوب شرقی شهرستان خواف واقع است و بالغ بر ده هزار نفر جمعیت دارد وهمچنین یکی از مراکز تولید عمده نهال در منطقه و حتی در سطح کشور میباشد.
وجه تسمیه نشتیفان و آسبادهای بادی نشتیفان
درباره ی ریشه ی نام شهر نشتیفان اطلاعاتی در دست است که در واقع قصه ای عامیامه در خود شهر می باشد، نام این شهر نیز ترکیبی از دو کلمه ی «نش» که محلی شده «نیش» به معنای نیش عقرب بوده که مناطق کویری مملو از این جانور می باشد، و تیفان که محلی شده «توفان» بوده و در تمام ایان سال این منطقه یعنی نشتیفان وزش بادهای موسمی را شامل می شود. با توجه به شرایط جغرافیایی که منطقه نشتیفان دارا می باشد اهالی آن از زمان های دور به فکر بهره برداری از این شرایط طبیعی بوده اند تا با احداث آسیاب بادهایی از نیروی جنبشی آن جهت آرد کردن گندم نیز استفاده کنند. از این شاهکار مهندسی هم چنین در کارهای دیگر مانند پمپ کردن آب استفاده میشده که به آن پمپ بادی گفته می‌شود.
آس بادهای نشتیفان چشمگیرترین تاسیسات سنتی دیار خواف
آسیاب‌های بادی نشتیفان در استان خراسان رضوی، مشهور به آسباد، به شماره 7490 و تاریخ 1381/11/12 در فهرست آثار ملی ثبت شده است.از بزرگ‌ترین مجموعه‌های خشت، گل و چوبی بازمانده از دوره صفویه و همچنین بزرگ‌ترین و قدیمی‌ترین مجموعه آسبادهای جهان به شمار می‌آیند. چرخش این آسبادها تنها به وزش بادهای قوی، مداوم و 120 روزه سیستان باز می‌گردد. بادهایی که می‌وزند، با به حرکت در آوردن پره‌های چوبی این آسبادها، باعث انتقال نیرو به سنگهای این آسیاب‌ها و آرد شدن گندم می‌شوند.
تاریخچه آس بادهای نشتیفان خواف
- درباره پیدایش آسبادها اطلاعات دقیقی در دسترس نیست . اغلب مورخین که در طول قرون متمادی به ایران سفر کرده اند مبنای آنها را قبل از فتح ایران به دست مسلمین ذکر می کنند
- برخی تکوین آن را به 1700 سال قبل از میلاد مسیح مربوط می دانند
- قدیمی ترین و موفق ترین مرجعی که وجود آسیاب بادی را قبل از اسلام در ایران اثبات می کند تاریخ ابن خلدون است
- این شهر از لحاظ تاریخی بسیار حائز اهمیت باشد، مقبره هایی است که به شیوه ی زرتشتیان باستان در اطراف شهر قرار گرفته اند و بعضی از اهالی این شهر اعتقاد دارند که برخی از این قبور محل دفن فرزندان و نوادگان پادشاهان سلسله اشکانیان می باشد.
- دسته ای دیگر هم بر این باورند که در گذشته برای ایمن نگه داشتن شهر از حملات و تجاوزات احتمالی در اطراف شهر بزرگان آن را تدفین می‌نموده‌اند تا به اصالت و درستی مردمان آن اشاره کنند.
بنای آسبادها نشتیفان خواف
- آس باد بنایی است شکل گرفته از خشت و گل
- متشکل از دو واحد ساختمانی شامل سالن اصلی آسباد در طبقه همکف و محفظه محیط چرخ و پره در پشت بام
- ورودی طبقه همکف در جهت مخالف وزش باد قرار دارد و در حقیقت اتاقی است که در آن قطعات متحرک آسباد و سنگهای بزرگ و مدور قرار دارد
- در نقطه ای دیگر از این مکان انبارک گندم و یا غله دیده می شود
- بخش فوقانی آسخانه نیز شامل یک تیر عمودی و یک تیر افقی بر روی چرخ و پره می باشد .
ویدئویی از بنای آسبادها نشتیفان خواف
معنای آس
به معنی نرم شدن دانه ریز سنگ است. در فرهنگ معین در باره آس چنین آمده است: دو سنگ گرد و مسطح بر هم نهاده و سنگ زیرین در میان میلی آهنین و جزء آن از سوراخ میان سنگ زیرین در گذشته و سنگ فوقانی به قوت دست آدمی یا باد یا آب و یا برق و یا بخار چرخه و حبوب و جزء آن را خرد کند و آرد سازد.
علت ساخت آسبادها
- عمده ترین و قوی ترین دلیل روی کارآمدن آمدن آسبادها در خواف و در سرزمینی که به قول سون هدین " در تمام طول سال بادهای شمال حاکمیت دارند " و" استقرار باد و همچنین نبود آب است " بادهای آن است که به آن بادهای120 روزه می گویند و دلیل دیگر کمبود آب بعلت بارندگی کم در این منطقه است.
- مردم محل زمان شروع بادهای 120 روزه را اوایل بهار دانسته که تا اواخر پاییز ادامه می یابد، این بادها در طول شبانه روز با قدرت بسیار زیاد و مداوم ادامه داشته و تنها بادی است که می تواند آس بادها را که بر روی بلندترین نقطه (در ارتفاع 15تا 20 متری ازسطح زمین )ساخته می شود به چرخش درآورد.
- بخاطر بهره گیری از نیروی بیشتر باد تمامی آس بادهای یک روستا را در یک محل در کنار یکدیگر با یک طول و عرض و ارتفاع و یک شکل روی بلندترین نقطه می ساختند که بیشترین آنها در نشتیفان که از آن به گالری هنرهای قرون وسطای اسلامی و نگارخانه ولایت خواف نامبرده اند.
- گردش صبورانه سنگ که حداکثر با وزش دلخواه باد بیش از صدمن گندم را در شبانه روز به آرد تبدیل می کرده است
ساختار آسیاب‌های بادی نشتیفان
- آسیاب‌های بادی نشتیفان در استان خراسان رضوی و شهرستان خواف، در دوره صفویه ساخته شده و از آن زمان برجای مانده‌اند.
- ساختار آسیاب‌های بادی نشتیفان معماری خاصی دارد و به آسیاب‌های بادی دیگر که به‌صورت چرخشی کار میکنند، شباهت ندارند.
- منبع اصلی انرژی آسبادهای نشتیفان خواف، باد ۱۲۰ روزه ی سیستان است که نه فقط در همان ۱۲۰ روز بلکه در تمام مدت سال اثرات خود دارا می باشد و ناگفته نماد که بادهای دیگری مانند باد نیشابود نیز این آسیاب بادی محسوب می شود.
- وزش بادهای ۱۲۰ روزه سیستان در دوره گرم سال از اردیبهشت تا پاییز است و منشا این بادها که به بادکوه معروف هستند، ارتفاعات پربرف کوه بابا در هندوکش هستند.
- در حفره‌ای که زیر سنگ‌ها وجود دارد، دستگاهی است خیلی قدیمی و ابتدایی که بر اساس کار اهرم می‌تواند به جای ترمز، سنگ‌ها را به هنگام لزوم از حرکت بازدارد.
- در آسبادها ابزاری به نام «تخت وحشت» وجود دارد که از پایین و از داخل آسیاب حرکت سنگ‌ها را کند می‌کند، پس از آن بلافاصله چرخ و پر را در بالا با اهرم دیگری به نام «نی‌باد» کاملا مهار کرده و کار تعطیل می‌شود.
- حدود ۴۰ آسیاب بادی از آسبادهای نشتیفان در خواف در حال حاضر باقی مانده است که منظره ی بی بدیلی را خلق کرده اند.
پناهگاه های زیرزمینی نشتیفان
- این پناهگاه ها که در زیر بافت تاریخی نشتیفان قرار دارد در عمق حدود 9 متری زمین وجود دارد و به صورت یک شبکه زیرزمینی و حد فاصل دو قنات قدیمی واقع است.
- این راهروها در داخل توده رسوبی سنگی با پیچ و خم های متعدد کنده شده و دارای اتاقک ها و همچنین محل قرار دادن پی سوز برای روشنایی وجود دارد. انتهای این راه ها به قنات ها جهت تامین آب آشامیدنی منتهی می شود.
- این پناهگاه ها صرفأ جهت استفاده در مواقع هجوم مهاجمین استفاده می شده و تا کنون در داخل اتاقک ها قطعات سفالی مربوط به سده های ششم تا هشتم هجری نمایان شده است.
سنگ مزارات نشتیفان
در کنار آسبادهای نشتیفان، سنگ مزارات نشتیفان دیده می شود که از فرم ها و نمادهای جالبی تشکیل شده است. در قسمتی از این قبرستان، سنگ های ایستاده و بلندی دیده می شود که ارتفاع آن ها با یکدیگر کاملا متفاوت است به طوری که ارتفاع برخی به بیش از چهار متر می رسد. گفته می شود این مزارات مربوط به ۴۴ پیر است که مورد احترام مردم نشتیفان هستند و علاوه بر نشتیفان از روستاهای اطراف مانند روستای سنگان خواف نیز برای زیارت آن می آیند.
